Kwartaal 3 se gedugte gedigte-program

Ek is baie lief vir skoolhou en die kinders vir wie ek skool hou. Partykeer kry ek die kinders egter meer jammer as wat ek vir hulle lief is, juis oor hulle met iemand soos ek opgeskeep moet sit.

Die kwartaal staan einde se kant toe en ek kyk terug op 'n wonderlike kwartaal van poësie, 'n kwartaal waarin ek die leerders uitgedaag het om talle grense te versit.

Maar ek kry hulle steeds jammer: net gister is ek by 'n handboekuitstalling oor die handboeke vir die nuwe interpretasie van die sillabus wat volgende jaar in aanvang neem. Ek maak 'n punt daarvan om te kyk na die gedigte wat in die boeke aangespreek word en kort-kort, gister, val dit my op dat die handboeke van my verwag om gedigte met die graad 10’s te doen waaraan ons die leerders in graad 8 al bloot- en bekendgestel het.

Maar terug na hierdie kwartaal en die leerders se gedigte – ons het die hele kwartaal in die Karoo gekuier, sommer vir drie gedigte op dieselfde dorp.

Ons het weggeval met twee Beaufort-Wes gedigte, so 40 na 50 jaar uit mekaar geskep. Die eerste was

NPVWL se Karoo-dorp: someraand.

Karoo-dorp: Someraand

Die laat-middag het room geword
en treine wat ver fluit
en ’n wit-bont klaas-skáwagter
wat wag-hou op ’n kluit

en rook uit die lokasie rook

en by die dorpsdam sing
en mense in tennisbroekies loop
die koper skemer in

dóér op die nasionale pad
loop motortjies onhoorbaar, hoog;
Oum-Appie-Slagkraal se ou fiets
kom staan, vanself, moeg, voor die oog.

Tant’-Tolie-met-die-kanker kom
sit op die bordienghuis se stoep:
vanaand gaan hoor ons nog hoe sy
Die Here en die uile roep.

Daarna loer ons in by Gert Vlok Nel se herinneringe wat op dieselfde dorp afspeel – en ek maak seker die kinders luister na Gert wat sy eie liedjie sing, en nie na ander weergawes wat die kinders beter ken nie. Ook wil ek die leerders bekend stel aan een van die meer vryer vrye verse wat ons in Afrikaans kry.

Beautiful in Beaufort-Wes

En jy was beautiful in Beaufort-Wes en ek was so verskrik en verskriklik lief vir jou en jy het op grafte en op treine en op Ford Fairlane se agterseats gevry en nou is jy en jou man both computer analysts en laas winter you tried to clip above your wrists en nou skryf jy vir my jy kan nie meer slaap nie, nie meer lag nie, nie meer iets vir jouself doen nie, nooit ooit weer vir my soen nie

En mooi mooi mooi was jou woorde ook terwyl jy menthol sigarette rook en daai sweet sweet dinge vir my se terwyl jy sweet sweet in my arms le en die presiese woorde het ek presies vergeet ek onthou net die rook en die sweet in Beaufort-Wes en jou kaal liggaam onder 'n cool summer cotton dress nie meer slaap nie, nie meer lag nie nie meer iets vir mekaar doen nie nooit ooit weer vir jou soen nie

En dis miskien soos 'n storie uit die Huisgenoot, maar jy't een aand skielik vir my weggestoot en in die rear view mirror jou gesig gekyk en gese 'miskien moet ek gelukkiger lyk' daardie aand kon ek nie aan die slaap raak nie en het gevoel hoe my hart losruk uit my lyf en soos 'n roeiboot in die rivier afdryf ek kon nie meer slaap nie, nie meer lag nie, nie meer iets ooit reg doen nie, nooit ooit weer vir jou soen nie

En die laaste herinnering waaroor ek sing is die nag toe ek en jy die melktrein aan en aan in die nag in ry tot anderkant die ding dong gong van die breakfast waiter in die gang verby en dit was my wake-up call my lief jy't gese wees asseblief lief vir my maar ek het gedroom ons het in Beaufort-Wes gaan woon en ek kon nie meer slaap nie, nie meer lag nie, nie meer so iets doen nie,
nooit ooit weer vir jou soen nie

Toe word die kinders aan intertekstualiteit bekendgestel. Pieter Hugo tree in een van sy gedigte lieflik in gesprek met beide hierdie gedigte, en toe ontmoet die leerders hierdie man, wat ook in 'n stadium op Beaufort-Wes gewoon het, en sy gedigte:

My Beaufort-Wes – Pieter Hugo

I Vir NPvWL

ek bly daar waar

die laatmiddag nog room word

maar treine wat ver fluit

ongehoord in ou gedigte hoort

ek bly daar waar

die nasionale pad dag en nag dreun

en Gert Vlok Nel se ou fiets

soms verbyknerp vanself moeg voor my oog

ek bly daar waar prossies

sit op die bordienghuis se stoep

vanaand gaan hoor ons nog hoe

die lorriedrywers vir hul toet

II Vir Gert

my Beaufort-Wes is net

‘n verstopping op die N1

dis nie i beautiful plek waar treine eensydig

verbyswiesj na i liedjie vir koos nie

nee nee nee nie dit nie glad nie dit nie gert

my Beaufort-Wes is ‘n on-onderbroke lorriestoet wat

stop en ry en draai en toet en

exhaust brake en tjips en

diesel en meisies koop en

nagdeur op en af grom sodat

ek nie eers meer so half

wakker half iewers innie nag

ou moeë windpompe

hoenders of donkies gots is

daar nog iets wat so uit

dieptes gans verlore klink nee nie meer kan hoor nie

nie eers meer i treinerige trein kan hoor nie gert

ons Beaufort-Wes is net

‘n verstopping op die N1

Sommige verwysings in hierdie gedig verwag egter van die leser 'n wyer kennisname van Gert Vlok Nel se gedigte. Toe staan ons stil by die volgende gedig van hierdie man wat op sy beurt ook weer met NPVWL se oorspronklike gedig in gesprek tree:

die dag toe hulle vir Donkie Viviers

jou ma is dood.

by die skool.

het hy sy tas.

sy kop.

gespoeg.

& geskreeu.

& afgehol oor die groen velde van die rugby.

die totempale.

die busstoor, die hut van die vermoorde opsigter.

die xhosa-grassnyer, briljant & kru, dormant.

(sy vrou bo in die linnekamer, dom & sku, verreken.)

die wagtende ouers in motorige motors, latent.

die intriges op baisiekels, berekend.

verby bomerige bome.

toe verby my (& toe verby jou).

verby die gedig.

deur die na buite toe oop hek.

verby elsa wat haar eerste maandstonde in die biologieklas.

af in die lig straat.

verby die regop grafte.

daai een wat oos kyk.

die wat wes.

bo-oor huise strate poskantoor kerk.

die laaste stasie op die planeet, beaufort-wes.

inner inner in die skemer in.

tot in sy peperboomste peperboom.

in sy agteryardste agteryard.

& die laatmiddag het chroom geword.

& trein wat ysig fluit.

'n Mens kan egter nie jou kinders op intertekstualiteit wil wys, as jy nie jou kinders by die volgende Oudtshoorn/KKNK-gedig van Lou-Ann Stone uitgebring het nie:

Karoo-dorp: herfsaand      - Lou-Ann Stone

       na ‘n gedig van N.P. van Wyk Louw

Die laatmiddag het dronk geword

en uit tente gil dit luid

en ‘n wit-bruin rassevoorval

word uit die kroeg gesmyt

en rook uit braaivleisvure rook,

en by die dorpstadion sing

en mense in rugbybroekies loop

die rumoerende skemer in.

Dóér op die geraasplaas

loop die gemoedere hoog,

Ou-Appie-Vuiste is wéér in die koerant:

“Bekende swaai appels by die oog.”

Tant’-Tollie-met-die-kunsstreep

koop skilderye op die stoep,

vanaand praat die uile by die Boekeparadys,

Terwyl ‘n backtrack oor die koppies roep.

En omdat ons toe nou al so lank op die platteland en in die Karoo kuier, besluit ek toe om daar te bly met die volgende twee gedigte:

‘n blik op ‘n dorp - Pieter Hugo

die dorpie se vaal hoofstraat

sug stowwerig toe ‘n warm wind roer

en ‘n koeldrankblikkie so luierig

tinketing in die straat af begin rol

blikkeblinkabling verby die kraamsuster

se afgeleefde ou karretjie tingelingkelingting

verby die skool waar die verveelde kinders

amper aandagtig grinnik vir die tinkeblinkerinkink

verby kantore winkels kerk hotel al vinniger

tingtingtingtingketing die wind nou met rukke nukkerig

rakelings tingbliksing verby die regteragterwiel

van die lykswa wat statig-stadig in trurat straatin draai

gatoorkopoorkopoorkop tenketankatenketankateng

in die stofstorm bultaf dorpuit die ewige bliksemse vlakte in

En:

hoe om ’n dorp te verf

begin by die posbusse –

massiewe gholfballe, skoene, pampoene

geskakeer met fyn skadu’s van roes

verf dan die skoolbusse

skeur die banke en skryf op die dak

woorde wat rym met“oes” en “ak”

(onthou om spelfoute te maak)

skets die skoolmure na aan mekaar

om drome in te perk en daar te bewaar

teken dan ’n tandlose vrou by die drankwinkel-till

’n skoolrok by die kliniek in ’n ry vir die pil

’n beroofde bejaarde wat op ’n sypaadjie bewe

’n horlosie op ’n kerktoring sonder ’n sewe

’n kind wat rook agter ’n stegie se muur

en bergies wat baklei langs ’n uitgebrande vuur

laat alles dan verbleik en verweer

spoeg op die sypaadjies

boor gate in die teer

en herhaal

’n paar honderd maal

Herhaal

Annie Klopper

Naas Gert Vlok Nel en NPVWL se gedigte, kom al die ander gedigte uit 'n bundel wat verlede jaar verskyn het, Nuwe Stemme 4. Lees gerus meer oor hierdie bundel by, Tafelberg, die uitgewers van die boek.

Dit was vir my heerlik, dit het my ontsettend baie vreugde verskaf, om my leerders aan sommige van nuutste stemme en jongste gedigte in Afrikaans bloot te kon stel.

En dit alles te danke aan 'n verjaarsdagpresent (die digbundel) wat ek verlede jaar by die departementshoof van Engels en goeie vriendin van my, Annieka en Klaradyn, as geskenk gekry het.

So as die kinders vir my vies is oor die gedigte wat ons doen – min weet hulle dis nie op my nie, maar die Engelse juffrou, wat hulle hul gramstrorigheid moet uithaal!

Die enigste troos wat 'n onderwyser het, bly egter: iewers het dit aan iemand, al is dit net een kind, 'n verskil gemaak. En as dit het, is dit genoeg.